“De onzichtbare klas” – Als school geen plek biedt

In Nederland groeit er een onzichtbare groep: jongeren die thuiszitten zonder passend onderwijs. Ofwel thuiszitters. Deze jongeren zitten niet thuis omdat ze niet willen leren, maar omdat school hen geen passende plek kan bieden. Psychische klachten, overprikkeling of een gebrek aan professionele begeleiding kan ervoor zorgen dat ze uitvallen. En dat terwijl ieder kind recht heeft op onderwijs. Hoe vang je uiteindelijk deze jongeren op die uit het systeem vallen?

Een groeiend probleem

Hoeveel jongeren in Nederland precies thuiszitten is lastig vast te stellen. Cijfers van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) stellen dat er enkele duizenden langdurige thuiszitters zijn, maar volgens oudervereniging Balans gaat het om een veel grotere groep. In hun rapport ‘Thuiszitterstellen 2024’ schatten zij dat ruim 70.000 jongeren minimaal drie maanden geen onderwijs volgen. Daarbij komt nog de groep van ongeveer 280.000 kinderen die nog wel fysiek naar school gaan, maar geen passend onderwijs krijgen. Denk hierbij aan leerlingen met autisme, ADHD, faalangst of leerproblemen. Zonder de juiste begeleiding lopen zij ook risico om uiteindelijk uit te vallen.

De afgelopen jaren zijn deze cijfers gestegen. De Kinderombudsman en het Nederlands Jeugdinstituut waarschuwen al langer dat er ook nog veel ‘verborgen thuiszitters’ zijn. Deze jongeren staan wel ingeschreven, maar volgen geen onderwijs. De overheid heeft in de ‘Werkagenda Route naar inclusief onderwijs 2035’ als doel gesteld dat ieder kind binnen het onderwijssysteem moet kunnen blijven. Dit blijkt echter in de praktijk toch lastig te zijn.

Waarom vallen jongeren uit?

Vraag je aan tien verschillende thuiszitters waarom ze zijn uitgevallen, dan krijg je tien verschillende verhalen. Toch zijn er duidelijke patronen. Uitval is zelden het gevolg van luiheid of onwil, ondanks dat dit wel soms wordt gedacht. In werkelijkheid is het complexer en dieper dan dat.

Volgens Caithlin van Wissen, zorgcoach bij YOEP, spelen psychologische klachten een grote rol. Denk hierbij aan angststoornissen, trauma’s, depressie of autisme. Deze klachten zorgen ervoor dat jongeren vastlopen. Ze raken overprikkeld, vermijden sociale situaties of durven in het algemeen niet meer naar school. Uit het ‘Cijferrapportage Monitor mentale gezondheid 2023’ van het RIVM en het Trimbos-instituut, neemt het aantal jongeren met mentale klachten al jaren toe. Dit komt mede door prestatiedruk, sociale media en een overbelast systeem.

Vaak zijn er al langere tijd signalen. Leerkrachten zien het vaak wel gebeuren dat een leerling dreigt uit te vallen, maar weten niet altijd hoe ze moeten handelen. Echter zodra de leerling eenmaal thuis komt te zitten, wordt de drempel om terug te gaan alleen maar hoger. Dit is niet uit onwil, maar omdat het systeem niet kan bieden wat bij hun past. Voor een deel van deze jongeren is er een alternatieve route, De Doorstart.

Een tijdelijke tussenstop: De Doorstart

Om de stap naar onderwijs kleiner te maken is er De Doorstart binnen YOEP: een tijdelijk onderwijs- en zorgtraject dat jongeren ondersteunt in hun herstel. Het initiatief richt zich onder andere op jongeren die zijn uitgevallen door psychische of sociale problemen.

In een kleinschalige en prikkelarme omgeving krijgen thuiszitters ondersteuning van zowel een onderwijs- en zorgcoach. Zo wordt er gewerkt aan functies als plannen en taakgerichtheid en ook aan klachten als spanning en faalangst. Joyce Hooft, onderwijscoach bij YOEP vertelt:

We beginnen klein. Soms betekent dat één dagdeel per week, in een rustige ruimte. Vanuit daar bouwen we op.

Door de kleinere klassen is de begeleiding persoonlijker en intensiever. De Doorstart fungeert echter niet als school, de leerstof komt van de school waar de jongere staat ingeschreven en er staat geen docent voor de klas. Het is dus echt een tijdelijke tussenstop. Hierbij is de samenwerking tussen de ouders, scholen en hulpverleners belangrijk. Elk traject is anders. Het doel is wel steeds hetzelfde: jongeren helpen en laten terugkeren naar een plek waar zij kunnen leren op een manier die wel bij hun past.

Een simpele oplossing voor dit groeiende probleem is er niet. Maar initiatieven als De Doorstart laten zien dat herstel wel degelijk mogelijk is.